Πόσο φιλική στο περιβάλλον είναι η βιομηχανία μαλλιού;
To “Center for Biological Diversity and Collective Fashion Justice” (= Κέντρο Βιολογικής Ποικιλομορφίας και Συλλογικής Δικαιοσύνης στη Μόδα) δημοσίευσε Έκθεση τον Νοέμβριο του 2021, στην οποία αξιολογήθηκε η βιωσιμότητα του μαλλιού σε σχέση με άλλα υλικά και προσδιορίστηκε η παραγωγή μαλλιού ως ένας σημαντικός παράγοντας για την απώλεια της βιοποικιλότητας και την κλιματική κρίση.
Πόσο φιλική στο περιβάλλον είναι η παραγωγή μαλλιού;
Η βιομηχανία μαλλιού έχει προωθήσει – με μεγάλη επιτυχία, από ό,τι φαίνεται – μια αναληθή αντίληψη της ίνας και του υφάσματος που δημιουργείται από τις τρίχες ζώων ως φυσική, παραδοσιακή, και περιβαλλοντικά βιώσιμη. Η Woolmark, μια οργάνωση που εκπροσωπεί 60.000 Αυστραλούς καλλιεργητές μαλλιού, αποκαλεί το μαλλί “φιλικό στο περιβάλλον”, ενώ το 2020 ο πρίγκιπας Κάρολος της Ουαλίας (προστάτης της εκστρατείας για το μαλλί) δήλωσε ότι “οι βιώσιμες και βιοδιασπώμενες ιδιότητες του μαλλιού παρέχουν μια μοναδική φυσική επιλογή για όλους μας”. H πραγματικότητα όμως αυτής της παγκόσμιας βιομηχανίας είναι εντελώς διαφορετική.
Σύμφωνα με την Έκθεση, τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την πραγματικότητα. H Stephanie Feldstein, Διευθύντρια Πληθυσμού & Βιολογικής Ποικιλομορφίας στο Κέντρο Βιολογικής Ποικιλομορφίας, δήλωσε πως “Τίποτα σχετικό με το μαλλί δεν είναι βιώσιμο”. To μαλλί δεν είναι μια ίνα που παρέχεται απευθείας από τη φύση, αλλά αποτελεί ένα προϊόν της σύγχρονης βιομηχανικής, χημικής, οικολογικής, και γενετικής παρέμβασης, το οποίο συμβάλλει σημαντικά στην κλιματική κρίση.
Μια έρευνα της McKinsey το 2020 σχετικά με τη βιωσιμότητα στη μόδα διαπίστωσε ότι τα 2/3 των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι είναι σημαντικό για τη βιομηχανία της μόδας να περιορίσει τις επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή, και το 88% πιστεύει ότι η βιομηχανία πρέπει να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στη μείωση της ρύπανσης.
Σε σύγκριση με άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται σε παρόμοιους τύπους πλεκτών, θερμικών στρωμάτων, και κοστουμιών, το μαλλί προβάτου επιβαρύνει το κλίμα 3 φορές περισσότερο από το ακρυλικό και περισσότερο από 5 φορές από το συμβατικά καλλιεργημένο βαμβάκι, σύμφωνα με το σύστημα βαθμολόγησης Higg.
Ποιος θα περίμενε ότι ένα αθώο χόμπυ και ένας ολόκληρος κλάδος καταστρέφουν και ζωές ζώων και το περιβάλλον; Πηγή εικόνας: Kelly Sikkema | Unsplash.
Σύστημα βαθμολόγησης Higg
Από τα υλικά που ένας σχεδιαστής επιλέγει για να χρησιμοποιήσει σε ένα μπλουζάκι μέχρι την ποσότητα νερού που χρησιμοποιείται για τη βαφή ενός φθαρμένου τζιν παντελονιού, τα Higg Product Tools (=εργαλεία προϊόντων Higg) αξιολογούν τις επιπτώσεις ενός προϊόντος στο περιβάλλον και το πόσο βιώσιμο γι’ αυτό είναι. Τα εργαλεία αυτά βοηθούν τους σχεδιαστές, τις εταιρείες, και τους λιανοπωλητές να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις για τη δημιουργία πιο βιώσιμων προϊόντων.
Τα Higg Product Tools αξιολογούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε πέντε διαστάσεις:
- Θέρμανση του πλανήτη
- Ευτροφισμό
- Χρήση και ρύπανση νερού
- Εξάντληση ορυκτών καυσίμων και άλλων αβιοτικών πόρων
- Χρήση χημικών ουσιών
Το περιβαλλοντικό κόστος της παραγωγής μαλλιού
Ένα πλεκτό κατασκευασμένο από μαλλί εκλύει 13 κιλά διοξειδίου του άνθρακα ενώ το ίδιο πλεκτό, αλλά κατασκευασμένο από βαμβάκι εκλύει περίπου μισό κιλό. Δηλαδή, ένα πουλόβερ εκλύει περίπου 27 φορές περισσότερα αέρια θερμοκηπίου αν κατασκευαστεί από μαλλί.
Τελευταία συναντάμε ισχυρισμούς του κλάδου για “μαλλί με μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα” ή “μαλλί με θετικό ισοζύγιο άνθρακα”. Έτσι ο κλάδος προβάλλεται σαν ένα προϊόν που συνεισφέρει στην αποθήκευση άνθρακα. Αυτό είναι εσφαλμένο. Ακόμα και αν τα πρόβατα μπορεί να συμβάλλουν στην αποθήκευση άνθρακα στο έδαφος (κυρίως μέσω των περιττωμάτων τους που μετά γίνονται χώμα), η ποσότητα άνθρακα που αποθηκεύεται είναι πολύ μικρή σε σύγκριση με αυτήν που δημιουργείται από την κτηνοτροφία συνολικά.
Σαφώς η χρήση εδάφους για κτηνοτροφία είναι χειρότερη επιλογή από την χρήση εδάφους για επαναδημιουργία δάσους. Η Έκθεση καταλήγει ότι μια πιο αποτελεσματική και μακροπρόθεσμη στρατηγική για την απομόνωση του άνθρακα θα ήταν η αποκατάσταση (rewilding), κάτι που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αν εκλείψει η παραγωγή μαλλιού.
Δηλαδή, για κάθε στρέμμα γης που παύει να χρησιμοποιείται για εκτροφή ζώων μαλλιού, απελευθερώνονται 366 στρέμματα γης, ενώ το ένα στρέμμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να παραχθεί ίση ποσότητα κλωστικού υλικού (βαμβάκι).
Πηγή εικόνας: Nick Fewings | Unsplash.
Η παραγωγή μαλλιού έχει επίσης σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στα υπόγεια ύδατα και τη θάλασσα, λόγω της τεράστιας ποσότητας νερού που απαιτείται για την εκτροφή προβάτων και την παραγωγή μαλλιού, και την ρύπανση που προέρχεται από τα ζώα και τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας και καταλήγει στο νερό.
Αρνητική επίπτωση στα οικοσυστήματα
Και το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα αέρια θερμοκηπίου και η ρύπανση του νερού – η παρουσία προβάτων αποτελεί σοβαρή απειλή για την άγρια φύση και τα οικοσυστήματα, η οποία σπάνια αντιμετωπίζεται ή μετριέται από εκείνους που ισχυρίζονται ότι παράγουν περιβαλλοντικά “ευεργετικό” μαλλί. Η Έκθεση τονίζει ότι η παρουσία προβάτων σε φυσικά περιβάλλοντα είναι υπεύθυνη για ένα ευρύ φάσμα βλαβών στην άγρια φύση, σε διάφορα οικοσυστήματα. Τα πρόβατα που βόσκουν καταπατούν τη βλάστηση, υποβαθμίζουν τον βιότοπο, και ανταγωνίζονται τα εναπομείναντα είδη ζώων για τροφή. Και φυσικά, ο ίδιος ο άνθρωπος σκοτώνει συστηματικά ενδημικά είδη ζώων για να προστατεύσει τα βοσκοτόπια και τα εκτρεφόμενα πρόβατα.
Υπάρχουν 23 εκατομμύρια πρόβατα που χρησιμοποιούνται για παραγωγή μαλλιού, μόνο στη Νέα Νότια Ουαλία της Αυστραλίας, αλλά έχουν απομείνει το πολύ 30.000 κοάλα στην περιοχή. Η καταστροφή των οικότοπων και η αποψίλωση των δασών αποτελούν τις μεγάλες απειλές για τους πληθυσμούς των κοάλα, οι οποίοι μειώθηκαν κατά 42% τη δεκαετία 2000-2010. Σύμφωνα με το WWF τα κοάλα ενδέχεται να έχουν εξαφανιστεί στην ανατολική Αυστραλία το 2050.
Η παραγωγή μαλλιού καταστρέφει την βιοποικιλότητα. Ένας βοσκότοπος φιλοξενεί ελάχιστα είδη ζώων και φυτών σε αντίθεση με μια διασική περιοχή. Πηγή εικόνας: Malik Osmonov | Unsplash.
Μεταξύ όλων των ειδών χερσαίων πτηνών που διαβιούν στη ζώνη βοσκής των προβάτων, 85 είδη, ή το 35%, είναι τοπικά εξαφανισμένα, με μειωμένους πληθυσμούς, ή κινδυνεύουν. Αυτή η απειλή για τους πληθυσμούς των πτηνών που έχουν απομείνει στους βοσκότοπους και στις καλλιέργειες προκαλείται κυρίως από την μετατροπή εδαφών για χρήση στην γεωργία (τρόφιμα για απευθείας ανθρώπινη κατανάλωση) αλλά κυρίως στην κτηνοτροφία (για ζωοτροφές και βοσκότοπους). Υπενθυμίζεται ότι το 77% της παγκόσμιας αγροτικής γης χρησιμοποιείται για ζωοτροφές και βόσκηση, ώστε να παραχθεί, κρέας, μαλλί, και άλλα ζωικά προϊόντα.
Ένα άλλο ζήτημα είναι η οργανωμένη και μαζική σφαγή άγριων ζώων που αποτελούν απειλή για τα πρόβατα ή καταπατούν εκτάσεις στις οποίες εκτρέφονται ζώα. Τα άγρια ζώα που θεωρούνται απειλές για τον κλάδο σκοτώνονται επισήμως. Στην Αυστραλία, οι αυστραλιανοί αγριόσκυλοι (τα dingoes), θανατώνονται με δηλητηριασμένα δολώματα, και τα καγκουρό πυροβολούνται στον βωμό της προστασίας της βιομηχανίας προβάτων.
Στην Αμερική, τα κογιότ και οι λύκοι είναι μερικά μόνο από τα θύματα. Η κρατική υπηρεσία που αναλαμβάνει να προφυλάξει την κτηνοτροφία από τα άλλα ζώα ονομάζεται “Υπηρεσία Άγριας Ζωής” και έχει ως στόχο “να διευθετήσει τις συγκρούσεις με την άγρια ζωή και να επιτρέψει στους ανθρώπους και την άγρια ζωή να συνυπάρξουν”. Θα ήταν αστείο αν δεν ήταν τραγικό το ότι οι συγκρούσεις διευθετούνται πάντοτε εις όφελος των ανθρώπων και συνύπαρξη σημαίνει εξάλειψη της ζωής. Μόνο το 2020 στις ΗΠΑ “απομακρύνθηκαν με θανάσιμο τρόπο” 1.500.000 άγρια ζώα, από τα οποία τα 63.000 ήταν κογιότ, 12.000 κορμοράνοι, 9.000 ελάφια, 2.500 χιλιάδες αλεπούδες, και αλιγάτορες. Η Έκθεση αναφέρει ότι στην Αυστραλία, ορισμένα είδη έχουν ήδη εξαφανιστεί λόγω της βιομηχανίας μαλλιού. Ένα από αυτά τα άτυχα είδη είναι η θυλακίνη ή αλλιώς τίγρη της Τασμανίας.
Οικογένεια θυλακινών στον ζωολογικό κήπο Hobart το 1910. Πηγή εικόνας: Rare Historical Photos.
H τίγρις της Αυστραλίας, εξαφανισμένο πλέον είδος, ήταν ένα σαρκοφάγο μαρσιποφόρο που έμοιαζε σαν διασταύρωση ύαινας και μικρής τίγρεως. Τα ζώα αυτά κυνηγήθηκαν λόγω ισχυρισμών ότι σκοτώνουν τα πρόβατα των αγροτών. Η τελευταία τίγρη της Τασμανίας πέθανε σε αιχμαλωσία το 1936, λίγους μήνες μετά την επέκταση της προστασίας του είδους από την κυβέρνηση της Τασμανίας. Η εξαφάνιση αυτού του είδους θα πρέπει να λειτουργήσει ως σαφής προειδοποίηση για την τύχη άλλων σαρκοφάγων ζώων που πυροβολούνται για τον ίδιο λόγο που βασίζεται στο κέρδος από τη βιομηχανία μαλλιού σήμερα.
Το υδατικό κόστος της παραγωγής μαλλιού
Σύμφωνα με την Έκθεση, σε κάθε σφαγείο στην Αυστραλία χρησιμοποιούνται περίπου 15 εκατομμύρια λίτρα νερού την εβδομάδα (15 χιλιάδες τόνοι). Τα σφαγεία παράγουν επίσης τεράστιες ποσότητες λυμάτων που μολύνουν τους κοντινούς υδάτινους πόρους. Στην παραγωγή μαλλιού, υπολείμματα εντομοκτόνου στο τρίχωμα δημιουργούν επιπλέον προβλήματα στη διαχείριση του ρυπασμένου νερού. Εάν το νερό αυτό δεν υποστεί κατάλληλη επεξεργασία, μπορεί να προκαλέσει ευτροφισμό στη θάλασσα, να ρυπάνει το έδαφος και να μειώσει τη γονιμότητά του, να μειώσει την βιοποικιλότητα, και να βλάψει την υγεία των γύρω ανθρώπινων κοινοτήτων.
Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμα και ο καθαρισμός του ρυπασμένου νερού που παράγει η βιομηχανία μαλλιού απαιτεί σημαντική χρήση νερού και ενέργειας. Επιπλέον, νερό απαιτείται για τη λειτουργία των μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται στην βιομηχανία μαλλιού για τον καθαρισμό και την ξήρανση του μαλλιού.
Όταν αυτό το νερό καταλήξει σε λίμνες, ποτάμια ή στη θάλασσα, μειώνει την ποσότητα διαλυμένου οξυγόνου στο νερό, και έτσι διαταράσσει τα οικοσυστήματα και εν τέλει σκοτώνει την υδρόβια ζωή.
Βιομηχανία μαλλιού: Θεματοφύλακας ή καταστροφέας;
Υπάρχει μια γενικότερη δημοφιλής, αλλά εσφαλμένη, αντίληψη ότι η παραγωγή μαλλιού όχι μόνο δεν είναι αβλαβής αλλά είναι και ευεργετική για το περιβάλλον. Αναφέραμε παραπάνω τους ισχυρισμούς σχετικά με τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Οι εταιρείες που ανήκουν στον κλάδο του μαλλιού ισχυρίζονται επιπλέον ότι η “αναγεννητική” (regenerative) παραγωγή μαλλιού “μας βοηθά στην επίλυση της κλιματικής αλλαγής εάν γίνει σε αρκετά μεγάλη κλίμακα”. Η Woolmark, ο μεγαλύτερος εμπορικός οργανισμός μαλλιού στον κόσμο, φτάνει στο σημείο να δηλώνει ότι οι καλλιεργητές μαλλιού είναι “θεματοφύλακες της γης” που στοχεύουν να “αφήσουν το περιβάλλον σε καλύτερη κατάσταση από ό,τι το βρήκαν”.
Αυτοί οι ισχυρισμοί της βιομηχανίας παραπλανούν τους καταναλωτές που ενδιαφέρονται για τη βιωσιμότητα και στρεβλώνουν τη συζήτηση για τη βιώσιμη μόδα και την καινοτομία στον κλάδο των υλικών ένδυσης.
Πώς η φύση μπορεί να προστατευθεί; Ένα παράδειγμα
O Chris Darwin με τη σύζυγό του και τα παιδιά του. Πηγή εικόνας: © Bush Heritage Australia.
Ο Joseph Poore σε άρθρο του με τίτλο “Back to the wild: How nature is reclaiming farmland” (= Πίσω στην άγρια ζωή: Πώς η φύση επανακτά την αγροτική γη) αναφέρει μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Περιγράφει ένα μέρος βορειοανατολικά του Περθ της Αυστραλίας, όπου υπήρχε κάποτε ένα αγρόκτημα προβάτων 69.000 εκταρίων (περίπου 690 τετρ. χλμ. ή 690 χιλιάδες στρέμματα). Καθώς η τιμή του μαλλιού μειώθηκε, το αγρόκτημα έγινε ασύμφορο και μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που ονομάζεται Bush Heritage αγόρασε την έκταση. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, το πλέον ονομαζόμενο Αγρόκτημα Charles Darwin γέμισε θάμνους ακακίας, δάση ευκαλύπτου, και ούτω καθεξής, και είδε να ξαναζωντανεύουν τα παλιά ποτάμια συστήματά του και λίμνες. Ζώα που δεν υπήρχαν στην εποχή της “κτηνοτροφίας” επανεμφανίστηκαν. Αυτό το πλούσιο πλέον οικοσύστημα αποτελεί τώρα τόπο διαβίωσης για περίπου 700 είδη φυτών και 230 είδη ζώων, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που απειλούνται με εξαφάνιση, όπως το malleefowl, ένα είδος πτηνού, το white tailed dunnart, ένα μαρσιποφόρο ποντίκι με λευκή ουρά, και το trapdoor spider, ένα σπάνιο είδος αράχνης.
Τί συμβαίνει με τη βιομηχανία ρούχων;
Η ραγδαία αύξηση του κλάδου της μόδας σε όλον τον κόσμο, έχει οδηγήσει την ανθρωπότητα να καταναλώνει 400% περισσότερα ρούχα από ό,τι κάναμε μόλις πριν από δύο δεκαετίες. Η κατάσταση γίνεται ακόμα χειρότερη με την προσχεδιασμένη υποτίμηση των ρούχων να αυξάνεται ολοένα και περισσότερο, που σημαίνει ότι τα ρούχα έχουν σχεδιαστεί για να φθείρονται ή να βγαίνουν “εκτός μόδας” ταχύτερα από ποτέ. Οι καταναλωτές ρίχνουν ρούχα στα σκουπίδια με ρυθμό 92 εκατομμυρίων τόνων ετησίως (αναμένεται να είναι 148 εκατομμύρια τόνοι μέχρι το 2030), και οι εταιρείες (brands) καταστρέφουν τα απώλητα ρούχα αντί να τα επανατοποθετούν στην αγορά προς πώληση. Το γρήγορο σύστημα μόδας οδηγεί σε γεμάτες ντουλάπες με ρούχα μιας χρήσης που εν τέλει ωφελεί μάλλον μόνο τις εταιρείες τους αλλά δεν ωφελεί τους ανθρώπους ούτε το περιβάλλον.
Η συγκυρία φαίνεται να είναι η πλέον κατάλληλη για τις εταιρείες ώστε να στραφούν σε εναλλακτικά υλικά και να υποκαταστήσουν το μαλλί με υλικά που είναι αποικοδομήσιμα και με μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Ειδικά οι εταιρείες που θέλουν να ενισχύσουν το περιβαλλοντικό τους προφίλ θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν εναλλακτικά υλικά, όχι μόνο για λόγους κοινωνικής ευθύνης, αλλά και ως απάντηση στην αυξανόμενη ζήτηση των καταναλωτών για περιβαλλοντικά υπεύθυνα προϊόντα και το κέρδος που συνδέεται με το να ανταποκριθείς πρώτος στις ανάγκες των καταναλωτών.
Υπάρχει μια σειρά από κατηγορίες και μεθοδολογίες παραγωγής με τη χρήση καινοτόμων υλικών και μειγμάτων, όπως φυτικά κυτταρινούχες ίνες από μπανάνα, υψηλής τεχνολογίας ανακυκλωμένες ίνες από απόβλητα της βιομηχανίας τροφίμων, υλικά συνθετικής προέλευσης, και ακόμη και πρωτεΐνες που καλλιεργούνται σε εργαστήριο. Αυτές οι εναλλακτικές μπορούν πλέον να καλύψουν τις ανάγκες και την αυξημένη ζήτηση από τους καταναλωτές.
Λύσεις για ένα πιο βιώσιμο μέλλον
Τα βασικότερα συμπεράσματα της Έκθεσης είναι τα ακόλουθα:
- Η βιομηχανία μόδας θα πρέπει να αναγνωρίσει τις βλάβες που προκαλεί στη βιοποικιλότητα και συνολικά στο περιβάλλον η βιομηχανία του μαλλιού.
- Οι εταιρείες ένδυσης και κλωστοϋφαντουργίας θα πρέπει να δεσμευτούν δημοσίως για τη σταδιακή κατάργηση ή τη μείωση του μαλλιού κατά τουλάχιστον 50% έως το 2025.
- Τα μεγάλα εμπορικά σήματα ένδυσης και κλωστοϋφαντουργίας πρέπει να επενδύσουν στην έρευνα και ανάπτυξη της καινοτομίας για εναλλακτικά υλικά.
- Οι σχεδιαστές μόδας θα πρέπει να δεσμευτούν ότι θα καταργήσουν ή θα μειώσουν το μαλλί κατά τουλάχιστον 50% έως το 2025 και θα υποστηρίξουν την καινοτομία των υλικών χρησιμοποιώντας εναλλακτικά υλικά στις γραμμές ένδυσής τους έως το 2023.
- Κατά τη σταδιακή κατάργηση του μαλλιού, η βιομηχανία πρέπει να στραφεί σε εναλλακτικές ίνες που να μην προέρχονται από ορυκτά καύσιμα (όπως ακρυλικό, πολυεστέρα, και νάιλον) επειδή και αυτά τα υλικά έχουν τις δικές τους πολύ σημαντικές επιβλαβείς κλιματικές και περιβαλλοντικές συνέπειες.
Η γνώμη μας
Τα είδη ρουχισμού αποτελούν ένα μέρος της κατανάλωσης των ανθρώπων με σημαντική επίπτωση στο περιβάλλον και τον πλανήτη. Μεγάλο μέρος του προβλήματος είναι η υπερκατανάλωση, μεγάλο μέρος είναι και τα υλικά που χρησιμοποιούμε. Γνωρίζουμε ότι η ανάγκη να υιοθετήσουμε καλύτερες, βιώσιμες λύσεις σε όλο το φάσμα της παραγωγής και της κατανάλωσης είναι επιτακτική για ένα πιο ελπιδοφόρο μέλλον. Η Έκθεση είναι χρήσιμη διότι επισημαίνει τα προβλήματα του μαλλιού και δείχνει τον δρόμο για πιο βιώσιμες λύσεις.
Οι καταναλωτικές μας επιλογές επηρεάζουν το περιβάλλον, τη φύση, τα ζώα, τους άλλους ανθρώπους, είτε ζουν δίπλα μας είτε χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Ο vegan τρόπος ζωής αγκαλιάζει όλο το φάσμα της ζωής μας και σε βοηθά να κάνεις το καλύτερο δυνατό για το περιβάλλον, τη φύση, τα ζώα, τους άλλους ανθρώπους χωρίς να στερηθείς τίποτα σε ποιότητα ζωής.
© Vegan Times 22-02-2022
Ακολουθήστε την Vegan Times στο Google News
Πηγές:
- Πηγή κύριας εικόνας: Michal Janek | Unsplash
- Feldstein, S. et al. (2021) Shear Destruction. Center for Biological Diversity and Collective Fashion Justice. (Accessed: 7 February 2022).
- Charles Darwin Nature Reserve (WA) (no date) Bush Heritage Australia. (Accessed: 17 February 2022).
- Poore, J. (2017) ‘Back to the wild: How nature is reclaiming farmland’, New Scientist, 9 August. (Accessed: 17 February 2022).
- USDA APHIS | Wildlife Services (no date). (Accessed: 20 October 2020).
